Göktürk kağanları listesi

[KÖKBÖRİ]

Gök Türk kağanlıklarını yöneten kişilerin listesini hazırladım. Unvanların hepsini yazmadım, yalnızca en çok kullandıklarını ya da literatürde en çok bilinen biçimlerini yeğledim. Ayrıca Türkçe biçimi şimdilik bilinmeyen ve yalnızca Çincesi bilinen unvanlarda da Eski Türkçe Ḳaġan yerine günümüz Türkiye Türkçesi'ndeki biçimi Kağan'ı kullandım. Çince yazarken hem yeni Pinyin hem de eski Wade-Giles çevriyazı sistemine uygun biçimleri yazdım, vurgularını bulamadığım heceleri vurgusuz yazmak zorunda kaldım. Karakter olarak Klâsik Çince karakterleri kullandım ama okunuşlarının yazımında kullanılan program bende olmadığı ve şu anda onların eski okunuşlarının hepsine ulaşamadığım için günümüz Çincesi’ndeki okunuşları kullanmak zorunda kaldım. Sogdça adların okunuşlarını tam bilmediğim için onları çevriyazı biçimleriyle bıraktım.

(Çince yazılışları görmek için İnternet Explorer kullanınız.)

Doğu Kağanları:

1 ) Bumın İl Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 551-552.
Adı: Türkçe Bumın ya da Tümen, Çince'de Tŭmèn (T’u-men) 土門.
Unvanları: Türkçe Bumın İl Ḳaġan (yazıtlarda Bumın Ḳaġan), Sogdça’da βwmyn γ'γ'n ve Çince'de Tŭmèn Yīlì Kĕhàn (T’u-men Yi-li K’o-han) 土門伊利可汗.

2 ) Yĭxījì Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 552-553.
Adı: Türkçe Ḳara, Çince'de Kēluó (K’o-lo) 科羅.
Unvânı: Çince'de Yĭxījì Kĕhàn (Yi-hsi-chi K’o-han) 乙息記可汗.

3 ) Mùgān Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 553-572.
Kağan olmadan önceki unvânı: Çince'de Yāndū Sìjīn (Yen-tu Ssu-chin) 燕都俟斤 (Sìjīn 俟斤 = İrkin/Erkin).
Kağanlık unvânı: Eğer Mugan Türkçe ise Eski Türkçe’de sözcükler M ile başlamadığı için Buḳan Ḳaġan olması gerekir ancak Türkçe’de Buḳan diye bir sözcük ya da adın varlığı bilinmiyor (ancak Kırım’a saldıran Gök Türk komutanının adı Yunanca kaynaklarda Boukhanos Βουχανος olarak geçiyor); Sogdça'da Mwγ'n γ'γ'n, Çince’de Mùgān Kĕhàn (Mu-kan K’o-han) 木杆可汗.

4 ) Tapar/Taspar Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 572-581.
Adı: Türkçe’de Tapar ve Sogdça’da T’sp’r (Taspar).
Unvânı: Sogdça’da T’sp’r γ'γ'n ve Çince’de Ta/Tuóbō Kěhàn (T’o-bo K’o-han) 佗鉢可汗.

5 ) Ānluó Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıl: 581.
Adı ve Unvânı: Adı Çince’de Ānluó (An-lo) 菴羅 olmasına karşılık kağanlık unvânı alıp almadığı bilinmemektedir.

(İç Savaş, devlet birkaç yönetici arasında bölünür, Nevêr tarafından birleştirilir)

6 ) Işbara Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 582-587.
Adı: Sogdça Nw’’r (Nevêr/Ñevar/Nivar), Çince’de Shètú (She-t’u) / Niètú (Nie-t’u) 攝圖.
Unvânı: Türkçe’de Işbara Ḳaġan, Sogdça’da Nw’’r γ'γ'n ve Çince’de Ĕrfú Kěhàn (Er-fu K’o-han) 爾伏可汗 ile Shābōlüè Kěhàn (Sha-po-lüe K’o-han) 沙鉢略可汗.

7 ) Baġa Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 587-588.
Kağanlık öncesi adı ve unvânı: Türkçe’de bir olasılıkla Çulluġ, Çince’de Yèhù Chŭluóhòu (Ye-hu Ch’u-lo-hou) 葉護處羅侯 (Yèhù 葉護 = Yabġu).
Unvânı: Türkçe Baġa Ḳaġan, Çince’de Mòhè Kěhàn (Mo-ho K’o-han) 莫賀可汗.

8 ) Dūlán Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 588-600.
Adı: Çince’de Yōngyúlǘ (Yung-yü-lü) 雍虞閭.
Unvânı: Çince’de Dū/Dōulán Kěhàn (Tu/Tou-lan K’o-han) 都蘭可汗.

9 ) Qĭmín Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 600-609.
Adı: Çince’de Tūlì (T’u-li) 突利.
Unvânı: Çince’de Yīlìdou Qĭmín Kěhàn (Yi-li-tou Ch’i-min K’o-han) 伊利(?)啟民可汗.

10 ) Shĭbì Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 609-619.
Adı: Çince’de Duōjíshì/Doují (Tuo-chi-shih/Tou-chi) 咄吉世.
Unvânı: Çince’de Shĭbì Kěhàn (Shih-pi K’o-han) 始畢可汗.

11 ) Tūlì Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 619-621.
Adı: Türkçe’de bir olasılıkla Çulluġ, Çince’de Chŭluóhòu (Ch’u-lo-hou) 處羅侯.
Unvânı: Türkçe’de Yabġu Ḳaġan, Çince’de Tūlì Kěhàn (T’u-li K’o-han) 突利可汗 ve Yèhù Kěhàn (Ye-hu K’o-han) 葉護可汗.

12 ) İllig Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 621-630.
Adı: Çince’de Duōbì (To-bi) 咄苾.
Unvânı: Türkçe’de İl/İllig Ḳaġan ve Çince’de Xié/Jiélì Kěhàn (Hsieh/Chieh-li K’o-han) 頡利可汗.

(630’da, Táng [T’ang] 唐 Sülâlesi Doğu Kağanlığı’nı yıkar)

13 ) Dabu Kağan (âsî):
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 630-638.
Unvânı: Çince’de Dabu Kěhàn (Ta-pu K’o-han) (?)(?)可汗.

14 ) Yugu Şad:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 638-639.
Unvânı: Çince’de Yugu Shè (Yü-ku She) (?)(?)殺.

15 ) Yiminishusilipi Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 641-643. Çin’e yerleştirilen Gök Türkler’in başına Táng (T’ang) 唐Sülâlesi’nce getirilmiştir.
Adı: Çince’de Simo (Ssu-mo) (?)(?).
Unvânı: Çince’de Yiminishusilipi Kěhàn (Yi-mi-ni-shu-ssu-li-p’i K’o-han) (?)(?)(?)(?)(?)(?)(?)可汗.

16 ) Yizhu Chebi Kağan (âsî):
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 638/639-648/650.
Adı: Çince’de Hubo (Hu-po) (?)(?).
Unvanları: Önce Çince’de Chebi (Ch’e-pi) (?)(?) iken sonradan Çince’de Yizhu Chebi Kěhàn (Yi-chu Ch’e-pi K’o-han) (?)(?)(?)(?)可汗 olarak geçen unvânı aldı.

17 ) Āshǐnà Nizek Beg Kağan (âsî):
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 679-680.
Adı: Sogdça-Türkçe Nizek Beg olabilir, Çince’de Āshǐnà Níshúfú (A-shih-na Ni-shu-fu) 阿史那泥熟匐. Sogdça Nîzek adının Çince’deki biçimi Níshú’dur (Ni-shu) 泥熟; Fú 匐 ise Türkçe Beg için kullanılmış olabilir.

18 ) Āshǐnà Fúniàn Kağan (âsî):
Kağanlık Yaptığı Yıl: 681.
Adı: Çince’de Āshǐnà Fúniàn (A-shih-na Fu-nien) 阿史那伏念.

19 ) İltiriş Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 682-691.
Adı: Türkçe Ḳutluġ, Çince’de Āshĭnà Gǔduōlù (A-shih-na Ku-do-lu) 阿史那骨咄祿.
Unvanları: Türkçe Ḳutluġ Ḳaġan ve İltiriş Ḳaġan, Çince’de Gǔduōlù Kěhàn (Ku-to-lu K’o-han) 骨咄祿可汗ve Xié/Jiédiēlìshī Kěhàn (Hsieh/Chieh-tie-li-shih K’o-han) 頡跌利施可汗.

20 ) Ḳapġan Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 691-716.
Kağanlıktan önceki unvânı: Türkçe Bögü ya da Beg Çor olduğuna ilişkin görüşler vardır, ben Beg Çor’u daha doğru buluyorum; Çince’de Mòchuò (Mo-ch’o) 默啜.
Unvanları: Türkçe Bögü Ḳaġan ve Ḳapġan Ḳaġan, Çince’de Mòchuò Kěhàn (Mo-ch’o K’o-han) 默啜可汗.

21 ) İnel Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıl: 716.
Adı: Türkçe Bögü olabilir, Çince’de Fújù (Fu-chü) 匐俱.
Unvânı: Türkçe İnel Ḳaġan (bir görüşe göre İni İl-Ḳaġan, ancak ben İnel görüşünü destekliyorum), Çince’de Yíniè Kěhàn (Yi-nie K’o-han) 移涅可汗.

22 ) Bilge Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 716-734.
Adı: Çince’de Mòjílián (Mo-chi-lien) 默棘連.
Unvânı: Türkçe Bilge Ḳaġan, Çince’de Píjiā Kěhàn (P’i-chia K’o-han) 毗伽可汗.

23 ) Yīrán Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 734-740.
Unvânı: Çince’de Yīrán Kěhàn (Yi-jan K’o-han) 伊然可汗.

24 ) Teŋri Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 740-741.
Unvânı: Türkçe Teŋri Ḳaġan, Çince’de Cheng/Dēnglì Kěhàn (Ch’eng/Teng-li K’o-han) 登利可汗.

25 ) (Adı ve unvânı bilinmiyor; Bilge Ḳaġan'ın oğullarından biri)

26 ) (Adı ve unvânı bilinmiyor; Bilge Ḳaġan'ın oğullarından biri)

27 ) Ḳutluġ Yabġu:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 741-742.
Unvânı: Türkçe Ḳutluġ Yabġu, Çince’de Gǔduōlù Yèhù (Ku-to-lu Ye-hu) 骨咄祿葉護.

28 ) Ozmış Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 742-744.
Kağanlıktan Önceki Unvânı: Türkçe Ozmış Tigin.
Kağanlık Unvânı: Türkçe Ozmış Ḳaġan (bunu Özmiş diye okuyanlar varsa da yazıtlarda Ozmış olarak yazılmıştır), Çince’de Wūsūmĭshī Kěhàn (Wu-su-mi-shih K’o-han) 烏蘇米施可汗.

29 ) Báiméi Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 744-745.
Unvânı: Çince’de Báiméi Kěhàn (Pai-mei K’o-han) 白眉可汗 (Ak Kaşlı Kağan) olduğuna göre Türkçe’de Aḳḳaş Ḳaġan olabilir ancak elimizde yazılı bir belge yok.


Batı Kağanları:

1 ) İstemi Yabġu (bağımsız değil):
Yabġuluk Yaptığı Yıllar: 552-576.
Adı: Türkçe yazıtlarda İstemi; Yunanca’da Silziboulos ΣΙΛΖΙΒΟΥΛΟΣ / Σιλζιβουλοσ, Dizaboulos ΔΙΖΑΒΟΥΛΟΣ / Διζαβουλοσ, Stembis ΣΤΕΜΒΙΣ / Στεμβισ, Arapça’da Sincibû ﺴﻨﺠﺒﻮ ve Çince’de Shìdiănmì (Shih-tien-mi) 室點蜜 / Shìdìmĭ (Shih-ti-mi) 室帝米. Yaptığımız incelemeye göre Ziboulos, Zaboulos, Cibû ve sonraki Tǒng Yabġu Kağan için kullanılan Yunanca Ziebel, Ermenice Cebu, Gürcüce Cibgu Türkçe Yabġu’ya denk gelmektedir. İstemi ve Stembis ise bu adın Çince çevriyazısına daha yakın durmaktadır. İlk hece olan Sil/Di/Sin/Shì Türkçe Sı sözcüğüne benzemektedir. Bu durumda, Gök Türk yazıtlarında İstemi Ḳaġan olarak geçen bu kişinin gerçek unvânı Sı Yabġu olabilir mi?
Unvanları: Türkçe’de İstemi Yabġu (yazıtlarda İstemi Ḳaġan), Çince’de Shìdiănmì Yèhù (Shih-tien-mi Ye-hu) 室點蜜葉護.

2 ) Tardu Yabġu/Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 576-603.
Adı: Türkçe’de ve Sogdça’da Tardu, Çince’de Dátóu (Ta-t’ou) 達頭.
Unvanları: Türkçe’de Tardu Yabġu/Ḳaġan, Çince’de Dátóu Kěhàn (Ta-t’ou K’o-han) 達頭可汗 ve Bùjiā Kěhàn (Pu-chia K’o-han) 步迦可汗.

3 ) Chŭluó Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 603-611.
Adı: Çince’de Hésànà (Ho-sa-na) 曷薩那.
Unvânı: Çince’de Níjuē Chŭluó Kěhàn (Ni-chüeh Ch’u-lo K’o-han) 泥撅處羅可汗.

4 ) Shèguì Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 611-618.
Unvânı: Çince’de Shèguì Kěhàn (She-kui K’o-han) 射匱可汗.

5 ) Tǒng Yabġu Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 618-630.
Unvânı: Çince’de Tǒng Yèhù Kěhàn (T’ung Ye-hu K’o-han) 統野護可汗.

(Bundan sonrakiler Táng [T’ang] 唐 Sülâlesi’ne bağlılar; iç savaş başlar)

6 ) Baġatur Küllüg Sìpí Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 630.
Kağanlıktan Önceki Unvanları: Çince’de Mòhèduō (Mo-ho-to) 莫賀咄olan Türkçe Baġatur ve Yǎngsù Tèjìn (Yang-su T’e-chin) 鞅素特靳 (Tèjìn = Tigin).
Kağanlık Unvânı: Çince'de Mòhèduō Qūlì Sìpí Kěhàn (Mo-ho-to Ch'ü-li-ssu-p'i K’o-han; Qūlì = Küllüg [Ünlü]) 莫賀咄屈利俟毗可汗, Hou Qūlìpí Kěhàn (Hou Ch'ü-li-p'i K'o-han) (?)屈利毗可汗 ya da Sì Qūlìsìpí Dūlù (Ssu Ch'ü-li-ssu-p'i Tu-lu) 俟屈利俟毗都陸.

7 ) Yĭpí Bōluó Sì Yabġu Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 630-633.
Kağanlıktan Önceki Unvânı: Çince'de Xi/Tielì Tèjìn (Hsi/li T'e-chin) 咥利特靳.
Kağanlık Unvânı: Çince'de Yĭpí Bōluó Sì/Lü Yèhù Kěhàn (Yi-p'i Po-lo Ssu Ye-hu K’o-han) 乙毗鉢羅肆葉護可汗.

8 ) Tarduş Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 633-634.
Adı: Sogdça Nîzek, Çince’de Níshú (Ni-shu) 泥孰.
Unvânı: Türkçe Tarduş Ḳaġan, Çince’de Duōluó Kěhàn (To-lo K’o-han) 咄羅可汗.

9 ) Işbara İltiriş Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 634-638.
Kağanlıktan Önceki Unvânı: Türkçe Toŋa Şad, Çince’de Tóng’é Shè (T’ung-e She) 同俄殺.
Kağanlık Unvânı: Türkçe Işbara İltiriş Ḳaġan, Çince’de Shābōluó Die/Xilìshī Kěhàn (Sha-po-lo Tie/Hsi-li-shih K’o-han) 沙鉢羅咥利失可汗.

(İç Savaş, kağanlık ikiye ayrılır)

10 ) Yĭpí Tarduş Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 638-642.
Kağanlıktan Önceki Unvânı: Çince’de Yugu Shè (?)(?)殺.
Kağanlık Unvânı: Türkçe Tarduş Ḳaġan, Çince’de Yĭpí Duōluó Kěhàn (Yi-p’i To-lo K’o-han) 乙毗咄羅可汗.

11 ) Yiqulishi Yĭpí Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 639-640.
Unvânı: Çince’de Yiqulishi Yĭpí Kěhàn (Yi-ch’ü-li-shih Yi-p’i K’o-han) (?)(?)(?)(?)乙毗可汗.

12 ) Baġatur Yĭpí Yabġu Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 640-641.
Unvânı: Çince’de Mòhèduō Yĭpí Yèhù [Mo-ho-to Yi-p’i Ye-hu] 莫賀咄乙毗葉護.

13 ) Yĭpí Işbara Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 641-642.
Kağanlıktan Önceki Unvânı: Çince’de Biheduo Yèhù (Pi-ho-do Ye-hu) (?)(?)(?)葉護.
Kağanlık Unvânı: Çince’de Yĭpí Shābōluó Kěhàn (Yi-p’i Sha-po-lo K’o-han) 乙毗沙鉢羅可汗.

14 ) Yĭpí Shèguì Kağan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 642-649.
Unvânı: Çince’de Yĭpí Shèguì Kěhàn (Yi-p’i She-kui K’o-han) 乙毗射匱.

15 ) Işbara Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 651-656.
Adı: Çince’de Āshǐnà Hèlǔ (A-shih-na Ho-lu) 阿史那賀魯.
Unvânı: Türkçe Işbara Ḳaġan, Çince’de Shābōluó Kěhàn (Sha-po-lo K’o-han) 沙鉢羅可汗.

16 ) Xīngxīwáng Kağan ve Jìwǎngjué Kağan: Táng (T’ang) 唐 Sülâlesi’nin atadığı kukla kağanlar. Aralarında iç savaş yaşanmıştır.
Kağanlık Yaptıkları Yıllar: 651-667.
Adları: Xīngxīwáng Kağan’ın adı Çince’de Āshǐnà Míshe (A-shih-na Mi-she) 阿史那彌射, Jìwǎngjué Kağan’ın adı ise Çince’de Āshǐnà Bùzhēn (A-shih-na Pu-chen) 阿史那步真.
Unvanları: Āshǐnà Míshe’nın unvânı Çince , Āshǐnà Bùzhēn’ın unvânı ise Çince Jìwǎngjué Kěhàn (Chi-wang-chüeh K’o-han) 繼往絕可汗.

17 ) Āshǐnà Yuánqìng ve Jiézhōng Shìzhŭ Kağan:
Kağanlık Yaptıkları Yıllar: 667-692.
Adları: Yuánqìng'in adı Çince’de Āshǐnà Yuánqìng (A-shih-na Yüan-ch’ing) 阿史那元慶, Jiézhōng'un adı Çince’de Buli Húsèluó (Pu-li Hu-se-lo; Buli = Türkçe Böri [Kurt]) (?)(?)斛瑟羅.
Unvanları: Húsèluó’nun unvânı Çince’de Jiézhōng Shìzhŭ Kěhàn (Chieh-chung Shih-chu K’o-han) 竭忠事主可汗.

18 ) I. On Oḳ Ḳaġan (âsî):
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 677-679.
Adı: Çince’de Tuizi (T’ui-tzu) 俀子.
Unvânı: Türkçe On Ok Ḳaġan ve Çince’de Shíxìng Kěhàn (Shih-hsing K’o-han, “On Boyun Kağanı”) 十姓可汗.

19 ) II. On Oḳ Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 704-716.
Adı: Çince’de Āshǐnà Huáidào (A-shih-na Huai-tao) 阿史那懷道.
Unvânı: Türkçe On Oḳ Ḳaġan ve Çince’de Shíxìng Kěhàn (Shih-hsing K’o-han) 十姓可汗.

20 ) Āshǐnà Xiàn: Kendisi kağanlık unvânı almadığı hâlde On Oklar’ı yönetmek için Çin tarafından gönderilmiştir.
Görev Yaptığı Yıllar: 705-717.
Adı: Çince’de Āshǐnà Xiàn (A-shih-na Hsien) 阿史那獻.

21 ) III. On Oḳ Ḳaġan:
Kağanlık Yaptığı Yıllar: 739.
Adı: Çince’de Āshǐnà Xīn (A-shih-na Hsin) 阿史那昕.
Unvânı: Türkçe On Oḳ Ḳaġan ve Çince’de Shíxìng Kěhàn (Shih-hsing K’o-han) 十姓可汗.