KAPAĞAN KAĞAN

[KÖKBÖRİ]

İlteriş öldüğü zaman biri 8yaşında (Bilge), diğeri 7 yaşında (Kül Tegin) olmak üzere iki oğul bırakmıştı.Kardeşi 27 yaşındaki Kapağan (veya Kapgan), hakan oldu (692-716). Çin kaynaklarındaadı Moç’o (Türkçe aslı, Bekçor) diye geçen Kağan, Türk tarihinin büyükfatihlerinden biridir. Tonyukuk devlet müşavirliği vazifesini yapıyor, kardeşi,yeğenleri ve oğulları yavaş-yavaş Gök-Türk hakanlığının seçkin simalarıolarak beliriyorlardı.
Kapağan Kağan’ın devletpolitikasının esasları üç ana başlık altında incelenebilir:
1-Çin’i baskı altında tutmak. Bunda iki amacı vardı, Türk devletinin huzurunukorumak ve halka yetecek ölçüde tarım üretimi imkanları sağlamak.
2-Çin’de dağınık halde yaşamakta olan Türkleri anavatana (Ötüken) çekmek.Bunda da iki amacı vardı. Türkleri yabancı hakimiyetinden kurtarmak ve Türkülkesinde askerî ve ekonomik gelişmeyi hızlandırmak.
3-Asya kıtasında ne kadar Türk yaşamakta ise, hepsini Gök-Türk birliğinebağlamak.
Kapağan’ın bu siyasî ve ekonomik görüşleri onu sayılı Türk büyükleriarasında çok yükseltmektedir. Özellikle bu üç. nokta çok dikkat çekici bir siyasîkavrayış ifade eder.
Genç, haşin ve ihtiraslıKapağan, seferler ve zaferler dizisini 693 yılındaki Çin baskını ile açtı.Ling-çu eyaletini şiddetle sarstı ve aynı yıl içinde bu bölgeye yedi sefer dahadüzenledi. Sonra Ordos’a akın yaptı. Askerî harekâtını yeniden Ling-çu’yayoğunlaştırdığı 696 yılında, Şeng-çu’ya 1, Liang-çu’ya 3, Ling-çu’ya 8sefer yapmıştı. K’i-tan’larla Çin’in bozuşmasını kendi lehinedeğerlendirerek, T’ang imparatoriçesi Wu’yu destekledi.
696 yılının Ekim ayındaK’i-tanlar’ı Hopei bölgesinde ağır bir hezimete uğrattıktan sonra,imparatoriçeden isteklerini sıraladı: 100 bin”hu” (hu= 12,5 kilo çeken ölçek)tohumluk darı, 3 bin adet tarım âleti, 10 bin (T’ang-shu’ya göre 40 bin) fonddemir, Çin topraklarında oturan (Çoğu Ordus’da “6 eyalet” arazisinde idi)Türkler’in anavatana iadesi.
Kapağan Kağan daha sonra Yeniseybölgesini işgal etmekte olan Kırgızlar’a yöneldi. Mevsim kış (697-698), yol uzunve güçlüklerle dolu idi, fakat bu sefere zaruret vardı. “(Kuvvetli KırgızKağanı) Çin ve On-ok kağanları ile anlaşıp, Altun ormanında (Altaylar’da)toplanalım, ordularımızı birleştirelim Türk kağanına saldıralım, yoksa kağancesur olduğundan o bizi mahveder demişler” (Tonyukuk Kitabesi)
Kapağan ile Tonyuyuk idaresindeki Gök-Türk ordusu “kar sökerek ağaç dallarınatutunarak, bazen atları yedeğe alarak” yolsuz vâdilerden Köğmen dağlarınıaştı., Yenisey kaynaklarında belirtildiğine göre, Anı ırmağı kayısındakiKırgızlar’ı bastırdı, “han”ı öldürülen Kırgız ülkesi tamamen teslimalındı.
Kapağan Kağan 697 yılınınyazında, mevcut duruma uygun olarak, orduyu ve idareyi yeniden teşkilâtlandırdı:Kardeşi To-si-fu’yu hâkanlığın sol kanadı “yad”ı, İlteriş’in oğlu 14yaşındaki Bilge’yi sağ kanad’a Tarduş üzerine “şad” tâyin etti ve kendioğlu Bögü (Kitâbelerde İnal Kağan, Çin kaynaklarına Fu-kü)yü “küçükkağan” yaptı. Böylece Türk imparatorluğunda iki cephe oluşmuş, askerî kuvvetlerde iki ordular grubu hâlinde tertiplenmişti.